Telefony i wiadomości e-mailowe od pszczelarzy na temat pustych uli zaczynają się zazwyczaj w październiku i trwają aż do wiosny. I nie chodzi tutaj o magiczne zdolności pszczół, które stają się niewidzialne, ale o zjawisko depopulacji rodzin pszczelich. W tym wpisie przedstawiamy Państwu najważniejsze fakty na temat tego zjawiska, a także wyjaśniamy czy jest tym samym co CCD (z ang. colony collapse disorder).

Syndrom depopulacji rodzin pszczelich czyli CDS (z ang. colony depopulation syndrom) to zjawisko opisywane na terenie Europy. Dotyczy rodzin pszczoły miodnej Apis mellifera. Oznacza śmierć rodziny. Charakteryzuje się brakiem większości pszczół w ulu, pod wylotkiem czy na pasieczysku. Najczęściej zostaje tylko garstka pszczół z matką na plastrze. W komórkach znajduje się poszyty pokarm, ale są przypadki kiedy tego pokarmu jest niewiele. Zdarza się, że na ramce znajduje się zasklepiony czerw, najczęściej jest rozstrzelony i ma podziurkowane zasklepy. Niekiedy pszczelarze nie znajdują w ulu nawet matki, a na dennicy leżą pojedyncze robotnice. Czasami rodzina „kurczy się” i zastajemy w ulu tylko kilkaset żywych pszczół z matką uwiązanych pod powałką czy daszkiem. Zjawisko to nie jest jednoznaczne i w każdej rodzinie może wyglądać nieco inaczej. Kluczowe jest jednak to, że występuje w okresie jesienno-zimowym, a niekiedy nawet na przedwiośniu. Opisywane są przypadki nagłych śmierci rodzin, gdzie np. po tygodniu od zakończenia karmienia zimowego pszczelarz znajduje pusty ul.

Co jest dla nas, pszczelarzy, najistotniejsze w tym syndromie? Jego przyczyny mogą wynikać z dwóch jednostek chorobowych i bez odpowiedniej diagnostyki nie jesteśmy w stanie odpowiedzieć sobie na pytanie: „dlaczego moje pszczoły zniknęły”? Bardzo często pszczelarze łączą to zjawisko z zatruciami środkami ochrony roślin lub bezpośrednim działaniem osób trzecich. Takie przypadki zdarzają się jednak niezwykle rzadko, zwłaszcza w miesiącach jesienno-zimowych. Kolejną przyczyną, która przychodzi na myśl są wirusy. I tutaj trop jest zdecydowanie lepszy. Wirus zdeformowanych skrzydeł i wirus ostrego paraliżu pszczół są związane z porażeniem pszczół pasożytem Varroa destructor. Roztocz przenosi i aktywuje zakażenia wirusowe, a przez to obraz choroby może wyglądać tak jak przy CDS. Dlatego niezmienne zachęcamy do monitoringu poziomu porażenia rodzin V. destructor (monitoring). Kolejnym czynnikiem chorobotwórczym, który jest opisywany przy CDS jest grzyb Nosema ceranae. Przebieg nosemozy jest utajony i często nie zauważamy objawów w trakcie sezonu.Co ważne, w jednej rodzinie pszczelej oba problemy mogą się nakładać, dlatego bardzo ważna jest diagnostyka, aby wiedzieć, który czynnik jest kluczowy. W przypadku CDS powinniśmy wysłać do badania pszczoły, które pozostały w ulu jak i wycinek plastra z czerwiem (osypana rodzina). Jeżeli w gnieździe nie było czerwiu to dołączamy do badania fragment plastra, gdzie najprawdopodobniej pszczoły uwiązały kłąb. Możemy zebrać pszczoły z ramek czy z dennicy. Starajmy się nie łączyć próbek z różnych uli – jeżeli będzie ich za mało – stworzymy próbkę zbiorczą w laboratorium. Przypominamy również jak pakować próbki.

Czy CDS to to samo co CCD? Często słyszymy w mediach błędny przekaz, że CCD występuje także w Europie. Nie jest to prawda. Naukowcy z wielu krajów europejskich opisują podwyższone straty rodzin    pszczelich np. podczas zimowli i podają ich konkretne przyczyny, warrozę z towarzyszącymi jej zakażeniami wirusowymi czy zakażenie sporami N. ceranae. Colony collapse disorder (CCD) wystąpiło pierwszy raz w USA w 2006 i stoi za nim kilka różnych czynników jednak żaden z nich nie został określony jako główny. Tego typu zjawisko nie było opisywane poza Stanami Zjednoczonymi.

van Engelsdorp, D.; Evans, J.D.; Saegerman, C.; Mullin, C.; Haubruge, E.; Nguyen, B.K.; Frazier, M.; Frazier, J.; Cox-Foster, D.; Chen, Y.; et al. Colony Collapse Disorder: A Descriptive Study. PLoS ONE 2009, 4, e6481

Vejsnæs, F.; Nielsen, S.L.; Kryger, P. Factors Involved in the Recent Increase in Colony Losses in Denmark. J. Apic. Res. 2010, 49, 109–110.

Higes, M.; Martín-Hernández, R.; Martínez-Salvador, A.; Garrido-Bailón, E.; González-Porto, A.V.; Meana, A.; Bernal, J.L.; del Nozal, M.J.; Bernal, J. A Preliminary Study of the Epidemiological Factors Related to Honey Bee Colony Loss in Spain. Environ. Microbiol. Rep. 2010, 2, 243–250.

Francis, R.M.; Nielsen, S.L.; Kryger, P. Varroa-Virus Interaction in Collapsing Honey Bee Colonies. PLoS ONE 2013, 8, e57540.

Genersch, E.; von der Ohe, W.; Kaatz, H.; Schroeder, A.; Otten, C.; Büchler, R.; Berg, S.; Ritter, W.; Mühlen, W.; Gisder, S.; et al. The German Bee Monitoring Project: A Long Term Study to Understand Periodically High Winter Losses of Honey Bee Colonies. Apidologie 2010, 41, 332–352.

Morawetz, L.; Kö Glberger, H.; Griesbacher, A.; Derakhshifar, I.; Crailsheim, K.; Brodschneiderid, R.; Moosbeckhofer, R. Health Status of Honey Bee Colonies (Apis mellifera) and Disease-Related Risk Factors for Colony Losses in Austria. PLoS ONE 2019, 14, e0219293.

Pohorecka, K.; Bober, A.; Skubida, M.; Zdańska, D. Epizootic Status of Apiaries with Massive Losses of Bee Colonies (2008–2009). J. Apic. Sci.2011, 55, 137–149.